تحریم؛ واژه‌ای که طی دهه‌های اخیر به‌صورت مداوم با اقتصاد ایران گره خورده است، امروز بیش از هر زمان دیگری بر تار و پود صنایع حیاتی کشور سایه افکنده است.
اشتراک گذاری:
استان هرمزگان، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های انرژی کشور، همواره نقشی کلیدی در اقتصاد نفت و گاز ایران ایفا کرده است. موقعیت راهبردی این استان در جنوب کشور و قرار گرفتن آن در مجاورت خلیج فارس، موجب شده تا بسیاری از تأسیسات عظیم نفتی و گازی کشور از جمله پالایشگاه نفت بندرعباس، پالایشگاه ستاره خلیج فارس، پایانه‌های صادراتی و انبارهای ذخیره‌سازی نفت، در این منطقه مستقر شوند. با این حال، در سایه تحریم‌های سنگینی که طی سال‌های اخیر بر کشور تحمیل شده‌اند، صنایع نفت و گاز هرمزگان نیز همچون دیگر بخش‌های اقتصادی کشور، تحت فشارهای شدیدی قرار گرفته‌اند. این فشارها نه تنها بر تولید و صادرات اثر گذاشته، بلکه در زنجیره‌های تأمین، جذب سرمایه، انتقال فناوری، بهره‌وری نیروی کار و حتی بر شرایط زیست‌محیطی نیز تأثیرات غیرقابل‌چشم‌پوشی داشته‌اند.
تحریم‌هایی که عمدتاً توسط ایالات متحده و برخی کشورهای غربی وضع شده‌اند، مسیرهای صادرات نفت خام ایران را به‌شدت محدود کرده و شرکت‌های خارجی را از همکاری با بخش انرژی ایران بازداشته‌اند. از آنجا که هرمزگان یکی از اصلی‌ترین نقاط صادراتی نفت ایران است، کاهش صادرات مستقیماً فعالیت اقتصادی این استان را تحت‌تأثیر قرار داده است. پایانه نفتی بندرعباس که پیش از تحریم‌ها نقش مهمی در انتقال نفت به بازارهای جهانی داشت، اکنون با کاهش شدید ترافیک نفتکش‌ها مواجه شده و بخشی از ظرفیت عملیاتی آن بلااستفاده مانده است. این امر باعث کاهش درآمدزایی برای دولت، شرکت‌های بهره‌بردار و حتی مشاغل محلی شده است که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم از رونق این صنایع بهره‌مند بودند.
در شرایط تحریم، تهیه قطعات یدکی، تجهیزات پیشرفته، فناوری‌های پالایش و حفاری و خدمات فنی از خارج کشور با دشواری‌های فراوانی مواجه شده است. بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای در پالایشگاه‌ها و واحدهای پتروشیمی استان، به دلیل عدم دسترسی به فناوری‌های به‌روز یا خروج شرکت‌های خارجی متوقف یا با کندی پیش رفته‌اند. این امر، تأثیر مستقیمی بر کیفیت، بهره‌وری و میزان تولید در این تأسیسات گذاشته است. پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های پالایشگاهی کشور که قرار بود ایران را از واردات بنزین بی‌نیاز کند، نیز با مشکلات عدیده‌ای در زنجیره تأمین مواجه شده و تلاش کرده با تکیه بر توان داخلی، مسیر توسعه را ادامه دهد. اما نباید از نظر دور داشت که هر میزان موفقیت در بومی‌سازی، به زمان و منابع گسترده‌ای نیاز دارد که تحت فشار تحریم‌ها، تأمین آن‌ها بسیار دشوارتر است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که صنایع نفت و گاز هرمزگان با آن روبه‌رو شده‌اند، خروج شرکت‌های خارجی از پروژه‌های در حال اجراست. این موضوع نه تنها باعث توقف یا تعلیق برخی طرح‌های توسعه‌ای شده، بلکه زمینه را برای از بین رفتن فرصت‌های شغلی در این استان فراهم کرده است. برای استانی که نرخ بیکاری بالا و ظرفیت بالای نیروی کار جوان دارد، کاهش فرصت‌های شغلی در صنایع نفت و گاز به‌معنای عقب‌گردی اقتصادی و اجتماعی است. این چالش، در کنار افزایش هزینه‌های تولید و کاهش درآمدهای دولتی، ترکیبی از فشارهای معیشتی و تورم را برای مردم منطقه به همراه داشته است. همچنین، تحریم‌ها موجب شده‌اند که فرآیند نگهداری، تعمیرات و نوسازی واحدهای صنعتی دچار اختلال شود. این موضوع به‌خصوص در تأسیسات پالایشگاهی که به تجهیزات پیچیده و حساس وابسته‌اند، خود را بیشتر نشان داده است. فرسودگی تجهیزات و ناتوانی در جایگزینی سریع آن‌ها، ریسک‌های زیست‌محیطی و ایمنی را نیز افزایش داده است. خطر نشت، انفجار، یا آلودگی‌های نفتی در صورت نبود نظارت کافی و نوسازی تجهیزات می‌تواند به بحرانی بزرگ در این منطقه تبدیل شود که نه تنها جان کارگران، بلکه سلامت محیط‌زیست دریایی و ساحلی را تهدید می‌کند.
موضوع دیگری که باید به آن توجه شود، کاهش توان صادرات فرآورده‌های نفتی است. هرمزگان با داشتن ظرفیت تولید انواع سوخت و محصولات نفتی، همواره یکی از صادرکنندگان اصلی این کالاها بوده است. اما تحریم‌ها موجب بسته شدن بسیاری از درگاه‌های صادراتی و قطع تعامل با شبکه‌های بانکی و بیمه‌ای بین‌المللی شده‌اند. نتیجه این وضعیت، انبار شدن محصولات، فشار بر زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و در برخی موارد کاهش تولید برای جلوگیری از مازاد بوده است. چنین چرخه‌ای در درازمدت، انگیزه سرمایه‌گذاری و توسعه را از بین می‌برد و بنگاه‌ها را دچار رکود می‌کند.
در کنار مشکلات اقتصادی و صنعتی، تحریم‌ها تأثیرات اجتماعی چشم‌گیری نیز در هرمزگان داشته‌اند. وابستگی شدید اقتصاد استان به صنعت نفت و گاز باعث شده تا نوسانات این صنعت به سرعت در زندگی مردم بازتاب یابد. کاهش درآمد، بیکاری، مهاجرت معکوس و فشار بر خدمات اجتماعی از جمله تبعات غیرمستقیم تحریم‌هاست. همچنین، کاهش درآمدهای ارزی دولت و افزایش فشارهای بودجه‌ای، موجب کاهش تخصیص منابع برای طرح‌های رفاهی و توسعه‌ای در استان شده است.
با وجود همه این چالش‌ها، صنایع نفت و گاز هرمزگان تلاش کرده‌اند با تکیه بر توان داخلی و مهندسی معکوس، بخشی از فشارها را خنثی کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان در این میان نقش مهمی ایفا کرده‌اند و نمونه‌های موفقی از ساخت قطعات بومی، ارتقای تجهیزات داخلی و راه‌اندازی خطوط تولیدی دیده شده است. با این حال، سرعت رشد فناوری داخلی با سرعت نیازها همگام نیست و همچنان شکاف قابل‌توجهی میان سطح تکنولوژی موردنیاز و امکانات موجود دیده می‌شود. یکی دیگر از آثار مهم تحریم‌ها، کاهش امکان سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه انرژی در استان هرمزگان است. پروژه‌هایی که در گذشته با مشارکت شرکت‌های بزرگ خارجی آغاز شده بودند، اکنون یا به‌طور کامل متوقف شده‌اند یا با سرمایه‌گذاری‌های داخلی و مقیاسی بسیار محدودتر ادامه یافته‌اند. این موضوع، تأثیرات بلندمدتی بر ظرفیت تولید کشور و توان رقابت در بازارهای بین‌المللی خواهد گذاشت. همچنین، بی‌ثباتی‌های ناشی از تحریم‌ها باعث افزایش ریسک سرمایه‌گذاری و فرار سرمایه‌های داخلی از بخش انرژی شده است.
در عرصه بین‌المللی، محدودیت‌های ناشی از تحریم باعث شده تا ایران و به‌ویژه استان‌هایی مانند هرمزگان، به سمت بازارهای غیررسمی، واسطه‌ای و در برخی موارد پرریسک سوق پیدا کنند. فروش نفت از طریق واسطه‌ها، تغییر مسیرهای حمل‌ونقل، استفاده از پرچم‌های ثالث برای کشتی‌ها و انجام مبادلات از طریق ارزهای غیررایج یا تهاتری، همگی نشان از سازوکارهایی دارند که برای دور زدن تحریم‌ها ابداع شده‌اند. هرچند این روش‌ها در کوتاه‌مدت به کاهش فشار کمک می‌کنند، اما در بلندمدت هزینه‌های مبادله را بالا برده و سودآوری صنایع را کاهش می‌دهند.
تحریم‌ها همچنین بر قیمت تمام‌شده محصولات نفتی اثرگذار بوده‌اند. افزایش هزینه تأمین مواد اولیه، تجهیزات و خدمات، در کنار دشواری‌های بانکی و حمل‌ونقل، منجر به افزایش هزینه تولید شده و در نتیجه، توان رقابت محصولات داخلی در بازارهای منطقه‌ای و جهانی کاهش یافته است. این امر در شرایطی رخ داده که برخی کشورهای منطقه به سرعت در حال توسعه ظرفیت‌های پالایشی و پتروشیمی خود هستند و بازارهایی را که در گذشته در اختیار ایران بوده‌اند، تصاحب کرده‌اند.
با وجود تمام این فشارها، تجربه سال‌های اخیر نشان داده که صنایع نفت و گاز در استان هرمزگان، با همه دشواری‌ها، همچنان در خط مقدم ایستادگی اقتصادی کشور قرار دارند. مدیران، مهندسان، کارگران و فعالان صنعتی این استان، با روحیه‌ای مثال‌زدنی در حال تلاش برای حفظ ظرفیت‌های موجود و حرکت در مسیر خودکفایی هستند. امید به رفع تحریم‌ها و بازگشت به بازارهای جهانی، همچنان در دل صنعتگران زنده است، اما در عین حال، تقویت بنیه داخلی و توسعه فناوری بومی به‌عنوان یک ضرورت راهبردی در دستور کار قرار دارد.
به‌نظر می‌رسد که دولت و حاکمیت باید نگاه ویژه‌تری به استان هرمزگان و نقش آن در اقتصاد انرژی کشور داشته باشند. حمایت از پروژه‌های بومی‌سازی، تخصیص منابع برای ارتقای تجهیزات، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد انگیزه برای حفظ و جذب نیروی انسانی متخصص، گام‌هایی هستند که می‌توانند تا حدودی از آثار تحریم‌ها بکاهند. همچنین، دیپلماسی فعال انرژی و استفاده از ظرفیت کشورهای همسو برای همکاری‌های فناورانه و سرمایه‌گذاری، یکی از راه‌های برون‌رفت از وضعیت موجود خواهد بود.
صنایع نفت و گاز در استان هرمزگان، نه فقط ستون فقرات اقتصادی این منطقه بلکه یکی از مهم‌ترین تکیه‌گاه‌های اقتصاد ملی ایران به شمار می‌روند. تحریم‌ها گرچه مسیر رشد را پرسنگلاخ کرده‌اند، اما در دل همین محدودیت‌ها، زمینه‌ای برای رشد درون‌زا، تمرکز بر توان داخلی و احیای خوداتکایی فراهم شده است. اگر این فرصت‌ها به درستی درک و به‌کار گرفته شوند، هرمزگان می‌تواند همچنان به‌عنوان قلب تپنده انرژی کشور بدرخشد و الگویی از تاب‌آوری اقتصادی در برابر فشارهای بین‌المللی ارائه دهد. https://safireenergy.ir/vdcg.w93rak9txpr4a.html
safireenergy.ir/vdcg.w93rak9txpr4a.html
منبع : صبح ساحل